Στη σύγχρονη επιχειρηματική πραγματικότητα, όπου η αβεβαιότητα και η ανάγκη για συνεχή εξέλιξη καθορίζουν την πορεία των οργανισμών, η ποιότητα της ηγεσίας διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο. Η ικανότητα να ηγείται κάποιος δεν προκύπτει αυτόματα από τον τίτλο που κατέχει, ούτε από την επίσημη εξουσία που του εκχωρείται. Αντίθετα, συνδέεται άμεσα με την ωριμότητα, την αυτογνωσία και την αφοσίωση στην ανάπτυξη του συνόλου.
Ωστόσο, η πρακτική εμπειρία καταδεικνύει ένα διαχρονικό φαινόμενο: την ανάδειξη προσώπων σε θέσεις ευθύνης που στερούνται τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά της πραγματικής ηγεσίας. Όταν η εξουσία πέφτει σε ακατάλληλα χέρια, μικρές αρμοδιότητες μετατρέπονται σε αφορμές επίδειξης αυταρχισμού. Περιορισμένες επιτυχίες προβάλλονται ως τεράστια επιτεύγματα. Η ανασφάλεια καλύπτεται από υπερβολικό έλεγχο και υποτίμηση των άλλων.
Συνηθισμένες εκφάνσεις αυτής της παθολογίας είναι η υπερβολικά ελεγκτική διοίκηση (micromanagement), η μετατόπιση ευθυνών (blame shifting), η καπηλεία των επιτυχιών άλλων (credit stealing) και η αποτροπή της εξέλιξης ικανών ανθρώπων. Σε αυτά πρέπει να προστεθούν πρακτικές όπως η σκόπιμη αποφυγή απαντήσεων σε κρίσιμα μηνύματα, η κρυφή αποστασιοποίηση από τα προβλήματα και οι τεχνικές χειραγώγησης με στόχο τη διατήρηση του προσωπικού ελέγχου εις βάρος της συλλογικής προόδου. Η υπερβολικά ελεγκτική διοίκηση δημιουργεί κλίμα δυσπιστίας και καταπνίγει την αυτονομία. Η μετατόπιση ευθυνών διαβρώνει την αίσθηση δικαιοσύνης. Η καπηλεία επιτυχιών υπονομεύει το κίνητρο και την εμπιστοσύνη. Η συστηματική παρεμπόδιση ταλαντούχων ανθρώπων παγιώνει την οργανωτική στασιμότητα.
Η επιστημονική βιβλιογραφία έχει αναλύσει εκτενώς τα φαινόμενα αυτά. Σύμφωνα με τη θεωρία της Μετασχηματιστικής Ηγεσίας (Bass & Avolio, 1994), ο αυθεντικός ηγέτης δεν επιδιώκει τον έλεγχο, αλλά εμπνέει όραμα και ενδυναμώνει τους άλλους. Ο Edgar Schein (2010) τονίζει ότι η κουλτούρα είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίζεται ή καταρρέει ένας οργανισμός. Σε περιβάλλοντα που επιβραβεύουν τη φαινομενικότητα και την υποταγή, η ανάδειξη της μετριότητας είναι αναπόφευκτη, ενώ η καινοτομία παραμερίζεται. Η Amy Edmondson (2018) προσθέτει ότι η ψυχολογική ασφάλεια είναι βασική προϋπόθεση για την ομαδική μάθηση και την οργανωτική ανάπτυξη, προϋπόθεση που καταλύεται από συμπεριφορές ελεγκτικότητας και ατομικής προβολής.
Η ανώριμη άσκηση εξουσίας έχει βαθιές συνέπειες στην εσωτερική δυναμική των οργανισμών. Δημιουργεί τοξικές κουλτούρες, αποδυναμώνει τα κίνητρα των εργαζομένων και εμποδίζει τη διατήρηση της καινοτομίας και της ευελιξίας. Δεν υπάρχει ίσως καλύτερη υπενθύμιση ότι η εξουσία, όταν δεν συνοδεύεται από ουσία και σεμνότητα, γίνεται γελοιογραφία του εαυτού της.
Σε τέτοια περιβάλλοντα, η απόσταση μεταξύ φαινομενικής και πραγματικής αξίας είναι εκκωφαντική. Και εκεί, όπως εύστοχα αποτυπώνει η ελληνική λαϊκή σοφία:
«Έκανε η μύγα κώλο και έχεσε τον κόσμο όλο.»
Η ρήση αυτή, σκληρή και αφοπλιστική, αποκαλύπτει την ουσία της αλαζονείας που αναπτύσσεται όταν η μικρότητα προσπαθεί να μεταμφιεστεί σε μεγαλείο.
Η ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της ηγεσίας είναι επιτακτική. Ο οργανισμός που επενδύει στην αυθεντική ηγεσία, στη σεμνότητα και στην υπηρεσία του συλλογικού καλού, θωρακίζεται απέναντι στη φθορά που προκαλούν η εικόνα και η ανασφάλεια. Η πραγματική δύναμη ενός ηγέτη και, κατ' επέκταση, ενός οργανισμού, δεν κρίνεται από τον θόρυβο που παράγει, αλλά από την αξία που δημιουργεί και τη διάρκεια που εξασφαλίζει.
Βιβλιογραφία
Bass, B. M., & Avolio, B. J. (1994). Improving Organizational Effectiveness through Transformational Leadership. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
Einarsen, S., Aasland, M. S., & Skogstad, A. (2007). Destructive leadership behaviour: A definition and conceptual model. The Leadership Quarterly, 18(3), 207–216.
Greenleaf, R. K. (1977). Servant Leadership: A Journey into the Nature of Legitimate Power and Greatness. New York: Paulist Press.
Schein, E. H. (2010). Organizational Culture and Leadership (4th ed.). San Francisco: Jossey-Bass.
Edmondson, A. C. (2018). The Fearless Organization: Creating Psychological Safety in the Workplace for Learning, Innovation, and Growth. Hoboken, NJ: Wiley.
